Motywy słowiańskie w literaturze fantastycznej

W mitologii słowiańskiej okres przesilenia letniego jest bardzo istotny - według legend to właśnie podczas Nocy Kupały kwitnie magiczny kwiat paproci. I właśnie dlatego wspólnie z Kasią z Kącika z Książką wybrałyśmy ten moment na stworzenie listy książek fantastycznych, w których wykorzystano motywy słowiańskie. Zapraszam do zapoznania się z naszymi zestawieniami. 

Wiedźmin, Andrzej Sapkowski

Wydaje mi się, że fanom fantastyki nie trzeba przedstawiać tego cyklu, mimo to wyraźnie zaznaczę, że Wiedźmin to nie tytuł powieści. Pod tym hasłem kryje się seria ośmiu książek, jednak uznałam, że wydzielenie tylko jednego tytułu byłoby krzywdzące dla reszty.

Geralt z Rivii jest wiedźminem, a jego zadanie polega na zabijaniu potworów wystarczająco niebezpiecznych, by ludzie chcieli zapłacić za pozbycie się ich ze swojej okolicy. W opowiadaniach (Ostatnie życzenie i Miecz przeznaczenia) czytelnik poznaje przygody wiedźmina oraz bliskich mu ludzi, m.in.: czarodziejkę Yennefer oraz barda Jaskra. 

Życie Geralta zmienia się, gdy na swojej drodze spotyka Ciri, dziewczynkę pochodzącą z podbitej Cintry, a przeznaczenie zmusza go do podjęcia nietypowych dla wiedźmina zadań. Mimo że Geralt deklaruje neutralność, wielokrotnie podejmuje działania na wojennym froncie, a wszystko po to, by uratować bliskich. Dokąd jeszcze zaprowadzi go los?

Umieszczenie Wiedźmina na tej liście nie powinno nikogo dziwić, ponieważ Sapkowski pełnymi garściami czerpie z tradycji słowiańskich (również w innych powieściach). Gdyby nie potwory wyciągnięte ze słowiańskich bestiariuszy, to Geralt i jego kumple po fachu nie mieliby roboty. To właśnie dzięki strzygom, południcom i innym bestiom miecze wiedźminów się nie tępiły, a grosz regularnie wpadał do kiesy. Z kolei driady wykorzystywały ich inne "talenty".

Amerykańscy bogowie, Neil Gaiman

Cień kończy odsiadkę w więzieniu, kiedy dowiaduje się, że jego żona zmarła w wypadku samochodowym. Zostaje wypuszczony przed czasem, aby zdążyć na pogrzeb. W trakcie podróży do domu dostaje pracę u tajemniczego pana Wednesdaya. Cień szybko przekonuje się, że niczego nie może brać za pewnik, a pracodawca i jego przyjaciele to bardzo dziwni ludzie... Chociaż raczej nie powinien ich tak nazywać. W końcu to dawne bóstwa, które przybyły do Ameryki z ludami całego świata.

Neil Gaiman często wykorzystuje motywy z różnych wierzeń i nigdy nie ogranicza się do tych najbardziej znanych, a Amerykańscy bogowie to niejako zwieńczenie jego zainteresowań. W końcu to powieść o walce starych bogów z nowoczesnymi bóstwami (Technologia, Media i te sprawy). Dlatego też nie dziwi fakt, że wśród "starszego pokolenia" nie mogło zabraknąć słowiańskiego Czernoboga z wielkim młotem (nie, to nie Thor, chociaż...) oraz sióstr Zórz. 

Szeptucha, Katarzyna Berenika Miszczuk

Gosława Brzózka jest absolwentką medycyny, jednak żeby otrzymać dyplom, najpierw musi odbyć roczne praktyki u szeptuchy. Kiedy przyjeżdża do Bielin, rodzinnej wsi matki, uczy się niechcianego fachu oraz walczy ze swoją hipochondrią i lękiem przed kleszczami. Gosia, jak przystało na młodą, wykształconą kobietę, nie wierzy w te wszystkie bajdurzenia o księżycowych kamieniach, rusałkach, a już na pewno nie wierzy w bogów. Wkrótce przyjdzie jej zrewidować poglądy...

Jeśli zastanawialiście się kiedyś, co by się stało, gdyby Polska nie przyjęła chrztu, to Katarzyna Berenika Miszczuk postanowiła odpowiedzieć na Wasze pytania i wątpliwości. Szeptucha to książka na wskroś słowiańska. Cała fabuła kręci się wokół wierzeń i tradycji Słowian, a bogowie pokroju Welesa są bardzo realni. Na kartach powieści znajdziecie też rusałki, utopce czy leszego z nietresowanym niedźwiedziem oraz opisy wielu obrzędów staropolskich wywodzących się z pogańskich czasów. No i oczywiście jest szeptucha. Taka prawdziwa, z krwi i kości. I wiecznie pijany żerca.

Korona śniegu i krwi, Elżbieta Cherezińska

Korona śniegu i krwi to powieść opisująca historię Polski pod koniec rozbicia dzielnicowego. Niegdyś potężna monarchia stoi u progu zagłady, gdy za sprawą Bolesława Krzywoustego każdy książę ma prawo domagać się swojego kawałka ziemi. Coraz więcej głów kieruje się w stronę polskiego tronu, jednak trudno stwierdzić, komu uda się go zdobyć. Czy starcie wygra któryś z lokalnych władców, czy może król jednego z sąsiadujących państw?

Książęta zbierają kompanów i wojsko, aby przejąć jak najwięcej ziem w podzielonym kraju, a wśród walk, knowań, rozmów, biesiad i bijatyk krążą podania o Starszej Krwi. Pogańskie rytuały mieszają się z chrześcijańskimi obrzędami, a wiara w słowiańskie bóstwa ma się zaskakująco dobrze, zważywszy na fakt, że od chrztu Polski minęło 300 lat. Jakby tego było mało, to zwierzęta herbowe zdają się żyć własnym życiem...

Kłamca, Jakub Ćwiek

Loki to cwaniak i zawsze da sobie radę, więc to całkiem logiczne, że gdy stary świat chylił się ku upadkowi, bóg kłamstwa zmienił strony i zaczął pracować dla aniołów. Jego zadanie jest proste: pozbyć się bogów wprowadzających chaos na ziemi. A to, że przy okazji sam narobi trochę zamieszania i powkurza Michała, to już zupełnie inna bajka...

Czasami nie potrzeba wiele, by wykorzystać słowiański motyw. W Kłamcy w jednym, ale bardzo ważnym opowiadaniu (to w nim wyjaśnia się, skąd Loki ma Kłamczucha) pojawia się Światowid. Jeśli chcecie wiedzieć, co robi w trakcie Bożego Narodzenia, to zachęcam do lektury - możecie być zaskoczeni.

Czterdzieści i cztery, Krzysztof Piskorski

Świat bardzo się zmienił, odkąd ludzie odkryli ether i stworzyli bramy do równoległych wymiarów. Mimo to Polska dalej boryka się ze swoimi problemami i pragnie wolności, a w nowych możliwościach dopatruje się szansy dla siebie. Eliza Żmijewska jest polskim szpiegiem współpracującym z Radą Emigracyjną kierowaną przez Juliusza Słowackiego. Ma przeniknąć do odciętej od świata Anglii i dotrzeć do Konrada Załuskiego, którego obarczono winą za klęskę powstania na Litwie i podpisano na niego wyrok śmierci. Po drodze spotyka ciekawych ludzi - zarówno tych fikcyjnych, jak i znanych z historii - i poznaje ich punkt widzenia na świat.

Mogłoby się wydawać, że Czterdzieści i cztery ze swoją Wiosną Ludów, Mickiewiczem, lordem Byronem, etherem i bramami do równoległych światów nie jest szczególnie słowiańskie, jednak nic bardziej mylnego. Eliza Żmijewska jest kapłanką żmija i dzięki temu ma dużo większą wiedzę o tym, jakie stworzenia zamieszkują słowiańską ziemię. Zna też liczne rytuały, a jeśli zajdzie taka potrzeba, to zawsze może zorganizować Dziady.

Poszarpane granie, Wit Szostak

Poszarpane granie to powieść szkatułkowa skupiająca się na życiu górali, głównie rodu Koźliców. Głównym bohaterem jest Koreda, z pozoru całkiem przeciętny chłopak, który dzięki babskiemu podstępowi wyrywa się z objęć lenistwa swojego czarta i wyrusza, by znaleźć sposób na wygnanie zapomników z rodzimych okolic.

Może nie jest to przykład typowej książki z motywami słowiańskimi, jednak i tak warto o niej wspomnieć. W Poszarpanych graniach (lub Poszarpanym graniu, zależy jak interpretuje się tytuł) pojawiają się czorty, dziwożony oraz liczne odwołania do góralskich obrzędów, a postaci z legend ożywają na kartach powieści, by zamieszać w głowie i życiu biednego Koredy. No i oczywiście są jeszcze gęśle, czyli góralskie skrzypeczki, które odgrywają w historii niemałą rolę.

Opowieści z Wilżyńskiej Doliny, Anna Brzezińska

 

Wilżyńska Dolina jest małym królestwem Babuni Jagódki. W okolicy nic nie dzieje się bez jej aprobaty, a ludzie czują do niej ogromny respekt. Jak przystało na porządną wiedźmę rzuca uroki, rozdaje maści na różne dolegliwości i zmienia natrętów w kozły. Czasem zdarzy jej się zrobić coś w imię "większego dobra", na przykład dobrze wydać za mąż królewnę lub pomóc w pokonaniu bestii panoszącej się po okolicy, ale tak naprawdę zawsze czerpie z tego korzyści.

W Opowieściach z Wilżyńskiej Doliny Anna Brzezińska bawi się konwencją, tworząc archetypową postać wiedźmy, słowiańskiej Baby Jagi, a potem wywracając ją na drugą stronę. Mimo że jej Jagódka może być zarówno pomarszczoną staruszką, jak i powabną dziewoją, to zachowuje bardzo wiele ze swojego słowiańskiego pierwowzoru. Jest humorzasta, niebezpieczna i otacza się magicznymi istotami i przedmiotami, a przy tym nie jest pozbawiona sporej dawki dobroci oraz, co nawet bardziej istotne, poczucia humoru.

Samotność bogów, Dorota Terakowska

W swojej Samotności bogów Terakowska porusza kwestię przemian religijnych: co się dzieje, gdy ludzie odrzucą jednego boga (lub bogów), by zastąpić go innym? Czy zawsze będzie to zmiana na lepsze? Co stanie się z dawnymi bogami? Wśród tych filozoficznych rozważań tkwi Jon, nastolatek żyjący w osadzie, która przyjęła już co prawda kult "Dobrego Boga", którego Słowianom przynieśli zachodni misjonarze, jednak jej mieszkańcy nie potrafią odciąć się od dawnych bóstw.

Gdy Jon narusza plemienne Tabu, zostaje wezwany przez Światowida. Bóg o czterech twarzach wysyła go w podróż przez czas, w trakcie której chłopak spotyka Joannę d'Arc czy "Człowieka na Osiołku" (w Jerozolimie 2000 lat temu, gdyby ktoś miał wątpliwości). To wszystko opakowane jest w mniej lub bardziej głębokie rozważania nad istotą moralności, człowieczeństwa i tolerancji.

Opis został przygotowany przez Ewelinę z Gier w Bibliotece. Dziękuję :)

Droga do Nawi, Tomasz Duszyński

Bogowie chcą zmienić rozkład sił i w końcu podejmują działania mające na celu przejęcie władzy. Kogo w tym celu wykorzystać, jeśli nie zwykłych ludzi? I w ten oto sposób troje zupełnie różnych i niezwiązanych ze sobą osób staje się zabawkami w rękach bogów. Czy wyjdą z tego cało? Kto wygra i zapanuje nad światem bogów i ludzi?

W tym wypadku już sam tytuł wskazuje na mocne słowiańskie korzenie. Nawie to dusze czarowników i ludzi zmarłych przedwcześnie tragiczną śmiercią. Stąd wzięła się też nazwa podziemnej krainy, do której trafiają takie duchy. Nawie (czy też Nawia) to królestwo Welesa, a wejścia do niej strzegł żmij. Nie można też zapominać o bogach słowiańskich (i germańskich), na których opiera się praktycznie cała fabuła.

Kiedy Bóg zasypia, Rafał Dębski

Po śmierci Mieszka II w Polsce zapanował chaos. Tron jest pusty, nie wiadomo, którego syna Mieszka na nim posadzić, a decyzję należy podjąć jak najszybciej, bowiem Brzetysław, władca Czech, chętnie zgarnie go dla siebie. Jakby tego było mało, konflikt pomiędzy chrześcijanami a poganami zaostrza się i dochodzi do krwawej wojny.

Rafał Dębski stworzył złożoną historię, w której bogowie, ludzie i mityczne stworzenia próbują się nawzajem wymordować. Jedynym wyjątkiem od wzajemnej nienawiści jest wiłła nieszczęśliwie zakochana w mężczyźnie. Cała reszta jest krwawa i przesycona brutalnymi atakami potworów pokroju wąpierzy, strzygoni i wilkołaków wezwanych przez żerców.

Krew i stal, Jacek Łukawski

 

Oddział żołnierzy z przygranicznej twierdzy zostaje wysłany do klasztoru i podnóża Smoczych Gór w celu odzyskania czegoś ważnego dla istnienia królestwa. Nikt poza przewodnikiem Arthonem nie zna szczegółów misji, ale nawet on sam nie wie, co planują bogowie oraz jaki spotka ich los. Co się stanie, gdy pęknie Zasłona Martwej Ziemi? Czy świat przetrwa?

Łukawski bardzo swobodnie wykorzystał tradycje i wierzenia słowiańskie, wypuszczając na świat różne bóstwa i potwory rodem ze słowiańskich bestiariuszy. Na kartach powieści bohaterowie spotkają dziwożony, utopce, wiły i wiele innych stworzeń znanych z mitologii.

Kroniki Jakuba Wędrowycza, Andrzej Pilipiuk

Na koniec radośnie przestawi się Wam Jakub Wędrowycz - polski egzorcysta w gumofilcach. Oczywiście zrobi to, jak tylko wytrzeźwieje. A biorąc pod uwagę, że pędzi własny bimber, to nie liczyłabym na zbyt szybki odzew... Więc może jednak ja spróbuję...

Jakub Wędrowycz żadnej pracy się nie boi, ale tak naprawdę żadnej nie lubi. Gdyby mógł, to wstawałby z łóżka tylko po nową butelkę bimbru, jednak tak łatwo to niestety nie ma. Wszelkie licho ciągnie do niego, zupełnie nie mając instynktu samozachowawczego, ponieważ Jakub się nie cyrkoli i każdemu równo wydziela gumowego kopniaka w cztery litery. Wampiry, upiory, a nawet sąsiedzi nie mają z nim lekkiego życia. Za to z całą pewnością koniec końców inni mają spokój ze słowiańskimi stworami, które odważyły się zakłócić spokój Jakuba.

---
Z mojej strony to tyle, ale nie zapomnijcie o drugiej części zestawienia przygotowanego przez Kasię! Jej listę książek fantastycznych zawierających motywy słowiańskie znajdziecie tutaj. 

Jak Wam się podoba lista? Jeśli zapomniałyśmy o czymś istotnym, to koniecznie dajcie znać, co wypadałoby dopisać lub zróbcie własne zestawienie i podrzućcie link w komentarzu :)