Dym i lustra, Neil Gaiman

Nie wiem, czy kiedykolwiek zapoznałabym się tak szczegółowo z twórczością Neila Gaimana, gdyby nie Dark Crayon i jego cudowne okładki. Dzięki tym oszałamiającym i intrygującym grafikom nadrobiłam kilka powieści i część z nich, jak np. Księga cmentarna czy Chłopaki Anansiego, okazało się strzałem w dziesiątkę, dlatego teraz przyszedł czas na zbiór opowiadań Dym i lustra. Chociaż tak naprawdę to duże niedopowiedzenie – część tekstów jest wierszowana, niektóre są stylizowane na scenariusze filmowe lub mają raptem kilka zdań, więc można przyjąć, że co opowiadanie, to inna forma.

Opowiadania znacząco się od siebie różnią, więc podejrzewam, że każdy znalazłby coś, co przypadnie mu do gustu. Główny bohater jest pisarzem i próbuje wygrać batalię z Hollywood w sprawie swojej książki? Ależ proszę bardzo! Poszkodowana Zła Królowa ze Śnieżki też się znajdzie. Podobnie jak troll, który chce pożreć chłopca, anioł zemsty, kultyści Cthulhu, wilkołak pilnujący, by nie nastał koniec świata itp.  Jeśli ktoś lubi narrację z perspektywy dziecka, to taki tekst też jest w zbiorze. Są też futurystyczne i bardzo niepokojące opowiadania z pogranicza SF, zbiór krótkich tekstów do wampirzego tarota, czy historia o tym, że promocje bywają zgubne. A co najlepsze – wszystkie opowiadania są okraszone notką od autora, który opisuje, w jaki sposób powstał dany tekst, co było dla niego inspiracją lub do jakiej antologii miał trafić. Dzięki temu czytelnik otrzymuje tło dla wszystkich historii.

Z przykrością muszę jednak stwierdzić, że to nie jest ten Gaiman. Mam wrażenie, że opowiadania to nie do końca jego bajka. Spośród ponad trzydziestu tekstów na uwagę zasługuje raptem kilka, może kilkanaście. I to właśnie te opowiadania zapamiętałam i to te poleciłabym znajomym. Cała reszta to nijakie przerywniki dla perełek. Wiele z nich w ogóle mi się nie podobało lub nie podobała mi się koncepcja czy sposób ich napisania. Zdaje się, że żaden „wiersz” do mnie nie przemówił. Nie wykluczam, że jestem zbyt dużą ignorantką liryczną, aby w ogóle zrozumieć ich ideę, a może to kwestia tłumacza i tego, że dla mnie to nawet nie były wiersze, tylko zbiory słów ułożone w wersy i pozbawione sensownych zdań i konstrukcji. Tak czy siak nieszczególnie przypadły mi do gustu, nawet jeśli sam pomysł zapowiadał się nieźle.

Dużym problemem była też erotyka, a chwilami wręcz pornografia przewijająca się w opowiadaniach (a nawet będąca ich sednem). Dla wielu scen nie znalazłam uzasadnienia i czułam niesmak, gdy pojawiały się praktycznie w co drugim czy trzecim opowiadaniu. Warto wspomnieć, że przy jednym typowo erotycznym opowiadaniu Gaiman przyznał, że wstydził się, kiedy je pisał. No cóż... To był znak, który zignorował. Uważam, że to mocno zawęża grupę odbiorców. Bo chociaż część opowiadań spokojnie nadaje się dla młodszego czytelnika (chociaż uczciwie muszę przyznać, że niewiele), to w ostatecznym rozrachunku tak dosadna erotyka uniemożliwia mu zapoznanie się z tym zbiorem.

Na szczęście w Dymie i lustrach znalazło się kilka świetnych opowiadań, dla których warto zapoznać się z całym zbiorem (ze szczególnym uwzględnieniem przedostatniego – Morderstwa i tajemnice). Bo czego jak czego, ale Gaimanowi nie można odmówić pomysłowości i wybijania się z utartych schematów. Kryminał o aniołach, opowiadanie o leku na raka, który ma niecodzienne skutki uboczne, krwiożercza królewna Śnieżka czy tekst o nietypowym prezencie ślubnym, a także wspominane już opowiadanie o promocjach (plus kilka innych) to perełki, którymi się zachwyciłam. Część z tych tekstów była wciągająca i opierała się na świetnym pomyśle, a część wzbudzała dodatkowo szereg emocji, którym najbliżej do niepokoju lub fascynacji (albo jednego i drugiego). I to właśnie w tych opowiadaniach objawiał mi się ten Gaiman.

Podsumowując, Dym i lustra nie jest wybitną książką, nie jestem też przekonana, czy z powodu paru doskonałych tekstów można uznać ten zbiór za bardzo dobry. Pewnie tak, chociaż gdyby usunąć z niego przynajmniej piętnaście tekstów, to byłby znacznie lepszy. Zastanawiam się, komu tak naprawdę powinnam polecić tę książkę – na pewno nie dzieciom i młodzieży ani osobom, które dopiero zaczynają swoją przygodę z twórczością autora. Ale może zbiór sprawdzi się u fanów Gaimana – opowiadania są różnorodne, więc coś z pewnością przypadnie im do gustu.

Za książkę do recenzji dziękuję wydawnictwu MAG.