Wikingowie i mitologia nordycka w literaturze

Miesiąc temu razem z Kasią z Kącika z Książką przygotowałyśmy dla Was zestawienie książek fantastycznych z motywami słowiańskimi. Posty zostały bardzo dobrze przyjęte, a nam spodobał się pomysł wyszukiwania książek z motywami mitologicznymi, więc ponownie przekopałyśmy się przez literaturę fantastyczną, żeby przygotować dla Was nowe zestawienie. Tym razem zabrałyśmy się za bardzo popularną ostatnimi czasy mitologię nordycką. Tradycyjnie u mnie znajdziecie jedną część listy, a u Kasi drugą. Zapraszam :)

Mitologia nordycka, Neil Gaiman 

Czy w zestawieniu dotyczącym mitologii nordyckiej mogłoby zabraknąć książki o mitologii nordyckiej? No oczywiście, że nie! Tym bardziej, że jest to świeżynka, która raptem kilka miesięcy temu miała swoją premierę. A że wyszła spod pióra (klawiatury) Neila Gaimana, to tylko dodatkowy atut.

Mitologia nordycka to zbiór mitów rozpoczynających się od powstania świata, a kończących na Ragnaroku - zmierzchu ery bogów. Czytelnik dowie się (między innymi) skąd Thor ma swój młot, jak wybrać męża na podstawie wyglądu stóp, dlaczego Tyr nie ma ręki oraz kim są dzieci Lokiego.

Gaiman przybliża mity i sylwetki bogów w prosty, przejrzysty i ciekawy sposób, w związku z tym książka jest świetnym sposobem na rozpoczęcie przygody z mitologią nordycką. Jest krótka i treściwa, więc sprawdzi się też u osób, które chciałyby nieco odświeżyć swoją pamięć.

Władca Pierścieni, J.R.R. Tolkien

Władcy Pierścieni raczej nikomu nie trzeba przedstawiać. Nawet jeśli ktoś nie czytał książki, to marne szanse, żeby był miłośnikiem fantastyki i przynajmniej nie słyszał o tej powieści (lub nie widział filmu). Niektórych może trochę dziwić fakt, że takie arcydzieło literatury pojawia się w zestawieniu, jednak zaręczam, że jest to przemyślana decyzja.

Śródziemie jest wspaniałą krainą zamieszkiwaną przez wiele różnych ras. Wśród nich są hobbici, typowi domatorzy, uwielbiający dobrze zjeść i wypocząć. Szybko jednak okazuje się, że czterech młodych hobbitów wyrusza w podróż, która na zawsze zmieni ich życie. Wkrótce do drużyny dołączają elf, krasnolud, dwoje ludzi oraz czarodziej. Ich zadanie polega na zniszczeniu magicznego pierścienia, który zagraża całemu Śródziemiu i wszystkim jego mieszkańcom.

Tolkien czerpał z mitologii nordyckiej pełnymi garściami. Śródziemie to nic innego jak Midgard (po angielsku Middle-earth, brzmi znajomo?), czyli kraina zamieszkiwana przez ludzi. Z kolei większość ras ma mniejsze lub większe powiązania ze stworzeniami z mitologii nordyckiej. Na przykład mitologiczne elfy zamieszkiwały jeden ze światów – Alfheim (ponoć ostatnim władcą elfów był niejaki Gandalf…), a krasnoludy wywodzą się od sprytnych rzemieślników spędzających większość czasu wewnątrz gór, których zdolności do obróbki metalu były powszechnie znane, podobnie jak parszywy charakter. No i są jeszcze trolle – kwintesencja Skandynawii. Tolkien czerpał z mitologii nordyckiej również podczas tworzenia języków dla swoich ras. W tym celu sięgnął między innymi po runy. Pojawiają się też głosy, że język elfów powstał na podwalinach języków nordyckich, tutaj jednak musiałabym uwierzyć na słowo, ponieważ nie znam żadnego z nich ;)

Zaginione wrota, Orson Scott Card 

Dan North oraz członkowie jego rodziny są potomkami bogów nordyckich. Na Ziemi żyją również klany wywodzące się od bogów z innych wierzeń, jednak w każdym można znaleźć te same magiczne moce. Wszystkie poza magią wrót. Wychowanie takiego maga jest zarówno spełnieniem najskrytszych marzeń, jak i koszmarem, ponieważ wiąże się z ogromnym ryzykiem. Ostatni mag odciął wszystkich przebywających na Ziemi od rodzimego świata – Westilu – i skazał na systematyczną utratę mocy. Czy nowy „Loki” poradzi sobie z zaistniałą sytuacją?

Zaginione wrota skupiają się wokół podobieństw między bóstwami z różnych wierzeń i wyciągnięciu z nich najważniejszych cech. Od razu rzuca się w oczy podobieństwo między Lokim i Hermesem, ich skłonność do robienia żartów oraz główna domena: kłamstwo i złodziejstwo. Obaj niejednokrotnie pełnili funkcję posłańców bogów, a umiejętność błyskawicznego przemieszczania się zawdzięczali magii wrót (według Carda). Jeśli stworzenie nowych odsłon starożytnych bóstw to za mało, to wspomnę jeszcze, że Loki również pojawia się na kartach powieści.

Dziecko Odyna, Siri Pettersen 

Hirka od zawsze wyróżniała się na tle pobratymców ze względu na brak ogona. Mało kto wie, że to nie jedyna różnica – dziewczyna nie potrafi czerpać z Evny, czyli wszechobecnego źródła magii. Problem polega na tym, że zbliża się dzień Rytuału, podczas którego każde dziecko musi pokazać swoją moc. Jeśli tajemnica Hirki wyjdzie na jaw, może sprowadzić na nią straszny los…

Dziecko Odyna sugeruje nordyckie korzenie już na etapie tytułu i bynajmniej nie jest to nieuzasadnione odniesienie. W końcu zgodnie z mitami to Odyn przyczynił się do powstania ludzi i jest uznawany za ich ojca. I chociaż bogowie osobiście nie schodzą na ziemię, to norweska pisarka puszcza oko do czytelników. Kraina zamieszkiwana przez ogoniasty lud nazywa się Ym, a w micie kosmogonicznym Odyn, Wili i We zabili praojca – Ymira – i z jego ciała stworzyli ziemię. Nawet sama mnogość światów tworzy skojarzenia z mitologią nordycką, nawet jeśli w Dziecku Odyna zamiast Bifrostu są kamienne kręgi. Autorka przypisuje też ogromną wagę krukom, które dość jednoznacznie kojarzą się z Odynem.

Pan Lodowego Ogrodu, Jarosław Grzędowicz 

Vuko Drakkainen zostaje wysłany z misją ratunkową na odległą planetę Midgaard zamieszkiwaną przez istoty bardzo podobne do ludzi. Ma odnaleźć grupę naukowców, którzy od jakiegoś czasu nie dają żadnego znaku życia. Zadanie nie wydaje się szczególnie trudne, ponieważ pod względem rozwoju Midgaard znajduje się na etapie wczesnego średniowiecza. Problemem może być fakt, że nawet zwykła żaba jest wielkości człowieka i z pewnością ma kły… I pazury. I magia. Magia też stanowi problem dla ironicznego i sceptycznego umysłu Drakkainena.

Jeśli chodzi o nawiązania do mitologii nordyckiej, to jestem przekonana, że nie wychwyciłam nawet połowy z tego, co powinnam, bo książka jest po prostu pełna takich odniesień. Do najbardziej charakterystycznych należy zaliczyć samą nazwę planety oraz lud ziemi ognia do złudzenia przypominający wikingów i budujący drakkary. Na szczególną uwagę zasługuje jednak Kruczy Cień, jednooki wędrowiec, który uwielbiał hazard (muszę dodawać, że oszukiwał?) i podstępem wyciągał od ludzi odpowiedzi na pytania, samemu niewiele dając w zamian. Mimo to Vuko dostał od niego włócznię, która zawsze trafia do celu. Brzmi znajomo? Odyn też uwielbiał podróżować po świecie ludzi, udając wędrowca, miał Gungnir (włócznię trafiającą do celu) oraz kruki Hugina i Munina. A kto latał za Vukiem jak cień? Kruk Nevermore…

Hyperion, Dan Simmons

Hyperionowi, a może i całej Hegemonii, grozi zagłada. Mimo to wytypowano siedem osób, które przybędą na planetę i udadzą się z pielgrzymką do tajemniczych Grobowców Czasu. Spróbują odnaleźć Chyżwara, czyli okrutną istotę, która może znać sposób na pozbycie się Intruzów. Zanim dotrą na miejsce, każdy z pielgrzymów opowie swoją historię i wyzna, co łączy go z tą zapomnianą planetą.

Z samego opisu nie można wywnioskować, że Hyperion ma jakiekolwiek powiązania z mitologią nordycką. Mimo to odniesienia są oczywiste i bardzo często przekazywane wprost. Już na samym początku historii bohaterowie spotykają się na wspaniałym drzewostatku o nazwie Yggdrasil. To nazwa świętego drzewa, na którym znajdowały się wszystkie światy. Z kolei Chyżwara bardzo często określano mianem Grendela, czyli morderczego potwora, którego nie można zranić żadną bronią. Generalnie cały Hyperion jest przesycony metaforami i odniesieniami, więc z pewnością można by znaleźć jeszcze inne odwołania.

Thorgal, Jean Van Hamme, Grzegorz Rosiński

  

Tytułowy Thorgal jest wojownikiem wychowanym przez wikingów. Mężczyzna wolałby wieść spokojne życie, bez przemocy i ciągłych zobowiązań, jednak bogowie wyraźnie mają względem niego własne plany, o czym świadczą kolejne przygody i próby, którym jest poddawany.

Już samo imię głównego bohatera kojarzy się z mitologią nordycką. Thorgal Aegirsson znaczy tyle co Posłaniec Thora i syn Aegira – władcy wód. W powieści niemałe znaczenie mają wikingowie, a bogowie wielokrotnie dodają swoje trzy grosze. Jakby tego było mało Thorgal podróżuje po Midgardzie, ale czasami przyjdzie mu też wypełniać zadania w równoległych światach, a nawet w samym Asgardzie, czyli siedzibie bogów.

Magnus Chase i bogowie Asgardu, Rick Riordan 

Magnus Chase mieszka na ulicy i dzięki swojemu sprytowi i determinacji regularnie unika policji, kuratorów i wszelkich „władz”, które mogłyby mieć inne plany na jego życie. Jego matka umarła w tajemniczych okolicznościach, każąc mu wcześniej uciekać, a ojca nie zna. Nie ma też żadnej rodziny poza wujem Randolphem, którego matka zawsze opisywała w najgorszy możliwy sposób. Ale co zrobić, gdy wuj najwyraźniej chce wkroczyć w życie Magnusa i to z przytupem? Przecież każdy chciałby usłyszeć, że jest potomkiem nordyckiego boga, prawda?

Myślę, że tematyka książek Riordana jest znana fanom fantastyki, nawet jeśli osobiście nie czytali żadnej z jego książek. O ile Percy Jackson zrobił dość dużą karierę dzięki swoim greckim korzeniom, o tyle Magnus Chase przechodzi bez większego echa. Nastoletni półbóg spotyka na swojej drodze inne dzieci bogów, musi walczyć z nordyckimi potworami, a towarzyszą mu elf, krasnolud i córka Lokiego. Żeby nie było – bogowie również schodzą na ziemię, żeby trochę ponamieszać w fabule.

Runy, Joanne Harris

Kilkaset lat po Ragnaroku bogowie próbują odzyskać władzę. Niestety w tej chwili są słabi, przeciętni i nie dysponują szczególną mocą. Pomóc im może Maddy, córka kowala, z runicznym znamieniem na ręce. Jednooki uczy ją czarować i w końcu prosi o pomoc w odzyskaniu artefaktu.

Co prawda autorka dość mocno rozminęła się z mitem o Ragnaroku, ale uznajmy to za licentia poetica. W Runach oprócz tytułowych runów, są jeszcze bogowie, którzy chodzą po ziemi i nawet jeśli nie mają mocy, to nadal można w nich znaleźć dawną arogancję i pragnienie władzy. Odyn manipuluje ludźmi, Thor jest głupim osiłkiem, a Loki mąci, oszukuje i robi wszystko to, w czym jest najlepszy.

Zaklęty miecz, Poul Anderson

Zaklęty miecz opowiada historię młodego mężczyzny Skafloka, który w dzieciństwie został porwany, a później wychowany przez elfy. W tej chwili elfy właśnie w nim wypatrują swojej szansy na wygranie krwawej wojny z trollami. Problem może stanowić konfrontacja z przeszłością oraz tajemniczy zaklęty miecz.

Już ustaliliśmy, że elfy i trolle wywodzą się z mitologii nordyckiej, a brutalna walka również całkiem nieźle pasuje do surowego klimatu Skandynawii (a szczególnie gdy włączają się w nią bogowie). No i jakby nie patrzeć świat jest stworzony na podwalinach mitologicznych krain zamieszkiwanych przez poszczególne rasy.

Morze trolli, Nancy Farmer

Rodzeństwo Jack i Lucy zostają pojmani przez wikingów i grozi im niewola. Na szczęście chłopak ma ukryte talenty, które sprawiają, że ma szansę ocalić siebie i siostrę, a może nawet odzyskać wolność. W związku z tym wyrusza na przygodę (jak Bilbo Baggins – przepraszam, musiałam) do krainy trolli, gdzie ponoć znajduje się magiczna studnia.

Jeśli wikingowie i trolle nie są nordyccy, to ja już nie wiem, co jest. A tak poważnie: rodzeństwu towarzyszy gadający kruk (o znamiennym imieniu Braveheart) wyraźnie nawiązujący do kruków Odyna, a postaci i stworzenia, które dzieci spotykają oraz miejsca, które mijają, w mniejszym lub większym stopniu kojarzą się z nordyckimi podaniami. Nawet cel wędrówki przywodzi na myśl świętą studnię, nad którą przesiadywały Norny, boginie przeznaczenia.

Wilki Lokiego, Kelley Armstrong, Melissa Marriott

Mieszkańcy amerykańskiego miasteczka są potomkami nordyckich bóstw. Czytają podania i legendy o swoich przodkach oraz ich wyczynach i wiedzą wszystko o Ragnaroku… Który właśnie nadszedł. Okazuje się, że aby mieć szansę na ocalenie świata, dwaj chłopcy będą musieli stanąć do finałowej walki pomiędzy bogami i olbrzymami i odegrać w niej role przypadające przodkom. Biorąc pod uwagę, że Ragnarok to Zmierzch Bogów, to nie brzmi to szczególnie optymistycznie…

Podobnie jak w przypadku książek Ricka Riordana, Wilki Lokiego skupiają się na dzieciach bogów nordyckich. Oprócz tego pojawiają się też magiczne runy oraz spora dawka unowocześnionych mitów nordyckich z Ragnarokiem na czele. No i są trolle. Oczywiście, że są.

Pył Ziemi, Rafał Cichowski

Dwoje ludzi – Rez i Lilo – dociera na Ziemię, którą ponad siedemset lat wcześniej opuścili ich przodkowie. Ich zadanie jest praktycznie niewykonalne: muszą odnaleźć Bibliotekę Snów, w której zapisane są wszystkie wspomnienia ludzkości. Nie mają pewności, czy Biblioteka w ogóle istnieje, jednak od powodzenia misji zależy życie wszystkich mieszkańców Yggdrasila – pokoleniowego statku kosmicznego, który wyruszył w podróż międzygalaktyczną z siedemdziesięcioma milionami osób na pokładzie, aby uniknąć zagłady na zniszczonej i zdegradowanej Ziemi.

Nie jest to może powieść, w której motywy z mitologii nordyckiej rzucają się na czytelnika z każdej możliwej strony, jednak trzeba przyznać, że statek kosmiczny o nazwie Yggdrasil kryje kilka niespodzianek, np. komputery pokładowe o imionach Helheim, Asgard i Midgard. Czyżby sprytne odwołanie do nieba, ziemi i piekła? Albo boskości, człowieczeństwa i śmierci?

Szóstka Wron, Leigh Bardugo

Sześcioro młodocianych wyrzutków (w większości przestępców) dostaje niemożliwe do zrealizowania zadanie – muszą włamać się do najlepiej strzeżonej twierdzy na świecie i coś z niej wykraść. Tylko idiota zdecydowałby się przyjąć takie zlecenie. Albo człowiek, któremu bardzo zależy na pieniądzach… Dokładniej kilku milionach. Na głowę.

Długo zastanawiałam się, czy umieścić w tym zestawieniu Szóstkę Wron, ponieważ wydawało mi się to trochę na wyrost. Później jednak uznałam, że już sam fakt, że autorka dość jednoznacznie opisała Fjerdę jako kraj nordycki, a jej mieszkańców upodobniła do wikingów, byłby wystarczający. A jakby tego było mało, w centrum Lodowego Dworu stoi święte drzewo – jesion. Według mitów nordyckich Yggdrasil jest jesionem. Trochę za dużo jak na zbieg okoliczności, prawda?

7EW, Neal Stephenson 

7EW to powieść opisująca historię ludzkości od dnia, w którym tajemniczy Agent zniszczył Księżyc. Nagle, bez żadnego ostrzeżenia, nasz naturalny satelita rozszczepił się na siedem mniejszych kawałków. Początkowo nic nie zapowiadało dalszej katastrofy, jednak szybko okazało się, że kolejne elementy zderzają się ze sobą, rozbijając na jeszcze mniejsze części. A to oznacza tylko jedno: ludzkości zostały dwa lata, podczas których muszą zadbać o przetrwanie gatunku. Po tym czasie na Ziemię spadnie Kamienny Deszcz, niszcząc atmosferę i wszelkie życie. Garstka najlepiej przystosowanych i przygotowanych ludzi musi opuścić Ziemię i na orbicie okołoziemskiej założyć kolonię, która przetrwa cały okres zniszczenia i zadba o regenerację planety.

Jeśli patrzycie z powątpiewaniem na ten tytuł, to macie rację. W 7EW pojawia się właściwie tylko jedno odniesienie do mitologii nordyckiej, jednak spodobała mi się inspiracja autora oraz sposób, w jaki wykorzystał motyw. Stephenson nazwał statek kosmiczny Ymir. Przypominam, że był to praolbrzym i to z jego ciała Odyn, Wili i We stworzyli ziemię. Jest to bardzo znamienne, ponieważ w książce Ziemia staje się niezdatna do zamieszkania, a Ymir ma za zadanie sprowadzić cenne źródło energii, które umożliwiłoby ludziom w miarę bezpieczne funkcjonowanie na orbicie okołoziemskiej.

Ziemia skuta lodem, John Flanagan

Główny bohater Will wychowuje się w zamkowym sierocińcu. Chłopiec pragnie zostać wojownikiem, jednak gdy nadchodzi Dzień Wyboru okazuje się, że zwrócił uwagę tajemniczego zwiadowcy Halta i to on wybiera go na swojego ucznia. Od tego czasu Will uczy się nowego fachu i ma wiele przygód.

Ci, którzy znają Zwiadowców pewnie kręcą z niedowierzaniem głową, jednak podałam ten tytuł z premedytacją. Flanagan bardzo ładnie poopisywał poszczególne krainy i nie ulega najmniejszym wątpliwościom, że Skandianie, którzy pojawiają się już pod koniec drugiego tomu, a królują w Ziemi skutej lodem to wikingowie. A przecież o wikingach też tutaj rozmawiamy, prawda?

Kroniki Amberu, Roger Zelazny

Na zakończenie perełka, o której Ewelina z Gier w Bibliotece napisała kilka słów, a która zupełnie wyleciała mi z głowy. Mea culpa!

Choć Kroniki Amberu Zelazny’ego kojarzą się raczej z wpływami mitów arturiańskich czy irlandzkich legend, to jednak przeglądając ten post odezwał mi się głosik: Wiedźmo, jak mogłaś pominąć Ygga i Hugiego? Ygg to drzewo zasadzone przez Oberona na granicy sił Wzorca Amberu i Logrusu w Dworcach Chaosu – analogia do starego, dobrego Yggdrasila Odyna jest aż nadto widoczna. Jeśli dodamy do tego namolnego kruka, który uparł się, aby towarzyszyć Corwinowi w jego wyprawie na krańce świata, odniesienie staje się jeszcze bardziej wyraźne. Tym bardziej, że Corwin nazywa swojego pierzastego towarzysza imieniem Hugi (kruki Odyna to Hugin i Munin)…

---
Ode mnie to już wszystko. Oczywiście można by tu dodać jeszcze wiele innych powieści, chociażby komiksy Marvela o Thorze, jednak w którymś momencie należało zamknąć listę. Jeśli jednak uważacie, że coś pominęłyśmy, to dajcie znać w komentarzach.

Pamiętajcie, że Kasia ma dla Was drugą część zestawienia! Koniecznie sprawdźcie, co pojawiło się u niej :)


---
Edycja: Pawel.M. przygotował własną listę książek o wikingach (opisał zupełnie inne pozycje niż ja i Kasia), więc zachęcam do zapoznania się z pierwszą częścią jego zestawienia. Jutro wrzuci drugą część – bądźcie czujni :)