Miasto ślepców. Czy wszyscy jesteśmy ślepcami?

Miasto ślepców autorstwa José Saramago jest książką wpisaną na listę 100 książek, które należy przeczytać według BBC WP*. Nie jestem jakąś wielką maniaczką tej listy i nie sądzę, żebym kiedykolwiek przeczytała wszystkie proponowane książki, ale przyznaję, że Miasto ślepców kusiło mnie już od jakiegoś czasu. Problem polega na tym, że ciągle o nim zapominałam. Na szczęście co jakiś czas przeglądam różne spisy, mając nadzieję, że może tym razem coś mnie zaintryguje lub zrobi coś szalonego, np. rzuci się, krzycząc: "Przeczytaj właśnie mnie!". I tak właśnie zrobiła książka Saramago. Tym razem nie mogłam jej odmówić.

Historia wydaje się być bardzo prosta: anonimowe miasto opanowuje dziwna choroba - ludzie bez ostrzeżenia tracą wzrok. Jednak zamiast powszechnie kojarzonej ze ślepotą ciemności, ci widzą jasność - wszechogarniającą biel. Aż strach pomyśleć co się stanie, gdy oślepnie kierowca autobusu, operujący lekarz czy osoba odpowiedzialna za kontrolę lotów. Rząd stara się stanąć na wysokości zadania i odizolowuje ślepców oraz wprowadza kwarantannę dla osób, które się z nimi stykały, aby zapewnić bezpieczeństwo pozostałym mieszkańcom miasta, ale czy to wystarczy?

Mimo tej pozornej prostoty, książka jest wielowymiarowa i można ją zrozumieć na wiele sposobów. Ślepota jest tu symbolem braku zrozumienia, nieposzanowania dla powszechnie przyjętych wartości oraz zasad współżycia społecznego. Tytułowi ślepcy byli więc ślepi nie tylko w dosłownym rozumieniu tego słowa, ale też psychicznie, społecznie i mentalnie. Nie zauważali potrzeby stworzenia jakichś struktur pozwalających na funkcjonowanie w społeczeństwie, a nawet jeśli, to nie wiedzieli, jak wdrożyć je w życie. Świat stał się dla nich miejscem przerażającym, obcym i niebezpiecznym. Ludzie spadli w hierarchii na samo dno, załatwiając swoje potrzeby fizjologiczne tam, gdzie stali, jedząc to, co udało im się znaleźć (często długi czas po dacie przydatności do spożycia), co z kolei prowadziło do notorycznych biegunek. W tym syfie, smrodzie fekaliów i niemytych ciał byle skaleczenie stawało się śmiertelnie niebezpieczne, a wdanie się zakażenia więcej niż prawdopodobne.

Miasto ślepców jest straszną i okrutną historią przedstawiającą losy ludzi pozostawionych samym sobie. Ślepota ich obezwładniła i sparaliżowała, sprawiła, że nie tylko nie byli w stanie stworzyć imitacji harmonii i porządku w miejscu odosobnienia, ale nie potrafili nawet niczego przy sobie zrobić. Nagle dojście do toalety stało się niezmiernie trudne, nie wspominając o ewentualnym odetkaniu rezerwuaru. Saramago pokazał skrajne upodlenie ludzi, którzy schowali dumę do kieszeni i przestali dbać o siebie i swoje otoczenie, wychodząc z założenia, że skoro nikt niczego nie widzi, to nie należy się przejmować zasadami, ponieważ i tak nie zostanie się osądzonym. W gruncie rzeczy nawet "dobro i zło" oślepło. Z "dobrych" ludzi powychodziły najgorsze, pierwotne instynkty, a ci "źli" stawali się jeszcze gorsi. W tym całym zgorzknieniu, smrodzie, głodzie i bezradności pojawiło się jednak światełko w tunelu. Jedna osoba nie oślepła...

Jest takie angielskie powiedzenie:

Wśród ślepców jednooki jest królem.

Mimo to ta osoba nie czuła się królem, bliżej jej było do niewolnika. Zajmowała się wszystkim i wszystkimi. Prowadziła swoje stadko, szukała jedzenia, dbała o potrzeby, pilnowała, żeby byli czyści. Pomagała ślepcom w codziennym funkcjonowaniu niczym rodzic zajmujący się dzieckiem lub służący wypełniający polecenia pana. Fizyczne i psychologiczne oddziaływania na tę postać zostały doskonale opisane. Autor zrobił z widzącego bohatera symbol tego, co u ludzi najlepsze. Pokazał, że człowiek potrafi wznieść się na wyżyny bezinteresownego oddania i zaangażowania, nie oczekując niczego w zamian. Wykazał, że ludzie mogą znieść bardzo dużo trudności i przeciwności losu, jednak każdy ma ograniczenia i w pewnym momencie przychodzi kryzys. To całkowicie normalne. Ważniejsze - jak sobie z nim poradzić i jak z niego wyjść.

Książka jest pełna ohydy, smrodu i ludzkiego zezwierzęcenia, jednak jest to bardzo dosadne kompendium wiedzy na temat ludzkiego zachowania w kryzysowych sytuacjach. Działanie rządu oraz samych ślepców pokazuje jak niewiele potrzeba, żeby wszystko rozsypało się w drobny mak. Pod tym względem Miasto ślepców jest DOSKONAŁE.

Bardzo przewrotne było też zastosowanie mechanizmów opisujących postaci. Przez całą książkę nie pada ani jedno imię - wszyscy bohaterowie są opisywani przez pryzmat jakiejś charakterystycznej cechy. Ciekawym rozwiązaniem było odniesienie się do wyglądu zewnętrznego kilku postaci, np. Zezowaty chłopiec lub Starszy mężczyzna z opaską na oku. Z drugiej strony trochę smutne jest to, że dwie kobiety definiowało bycie żoną (np. Żona lekarza).

Miasto ślepców jest bardzo specyficzną lekturą. Wizja stworzona przez Saramago jest absolutnie przerażająca, a przy tym tak prawdopodobna, że wydaje się jeszcze straszniejsza. Obrazy psychologiczne nagle oślepionych ludzi oraz tej jednej widzącej postaci są doskonale pokazane, a świat z góry skazany na porażkę. Trochę jak ten nasz - bo czy my też nie jesteśmy zaślepieni, niszcząc naturalne zasoby? Czy pędząc za najnowszymi technologiami, nie przestajemy widzieć tego, co jest w życiu najważniejsze? Czasami poruszamy się jak ślepcy, ignorujemy rady jednookiego króla i porzucamy wspólne dobro dla zaspokojenia swoich potrzeb.

Jedno jest pewne - Miasto ślepców daje do myślenia. Nie wiem, czy znasz tę książkę lub czy kiedykolwiek ją przeczytasz, ale ja uważam, że warto.

---
* Niefortunnie zapisałam te listy w jednym pliku i właśnie zauważyłam, że to już była ta druga... Przepraszam za wprowadzanie w błąd.

---
Książkę przeczytałam w ramach wyzwań:
Łów słów
Czytam Fantastykę
Wyzwanie czytelnicze 2017, kategoria: miejsce